Zachodniopomorskie Towarzystwo Przyjaciół Dzieci

Konwencja o Prawach Dziecka w I części w rozdziale zatytułowanym: „Prawo do wychowania w rodzinie” art. 18 ustanowiono, że;
Państwa-Strony podejmują wszelkie możliwe starania dla pełnego uznania zasady, że oboje rodzice ponoszą wspólną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Jak najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka ma być przedmiotem ich największej troski.

Rozstanie rodziców, ich rozwód, wyprowadzenie się z domu mamy lub taty są zwykle dla dziecka bolesnym przeżyciem. Zwłaszcza wtedy, gdy z jego perspektywy wszystko wyglądało dobrze i było przekonane, że mama i tata będą zawsze razem – razem  z dzieckiem. Podczas rozwodu dziecko jest świadkiem, a często uczestnikiem wielu konfliktów naruszających jego poczucie bezpieczeństwa. Rodzice skupieni na własnych problemach, najczęściej nie zdają sobie sprawy, jak silnie przeżywa wszystko, co dzieje się między nimi. 

W tym trudnym okresie to rodzice mogą najlepiej pomoc dziecku przejść przez tę bolesną sytuację i ograniczyć strach, bunt, złość i żal, czy poczucie winy. Rozwód rodziców niemal zawsze jest doświadczeniem negatywnym dla dziecka, nie zawsze musi jednak działać niszcząco. Wystarczy, że nasze dziecko potraktujemy nadrzędzie, nie jak rzecz do podziału, kiedy porzucimy własne żale i złość na partnera, kiedy skupimy się na dziecku, poznamy jego odczucia w zależności od wieku i możliwości poznawczych, kiedy ten ostatni raz będziemy stanowić zgrany duet działający a rzecz naszego dziecka, bo ono zawsze będzie nasze, czyli mamy i taty, ale też nie zapomnimy o tym, że dziecko nie jest niczyją własnością. Jest odrębnym bytem, jest człowiekiem!

Jak dzieci rozumieją rozwód?

• Niemowlęta – brak zrozumienia
• Dwu – trzylatki – rozumieją, że jedno z rodziców nie mieszka w domu, ale nie wiedzą dlaczego 
• Przedszkolaki – rozumieją, że rodzice są źli, smutni i nie mieszkają razem, ale nie rozumieją dlaczego
• szkoła podstawowa – zaczynają rozumieć, co to jest rozwód, np. że rodzice już się nie kochają i nie będą ze sobą mieszkać
• licealiści – rozumieją, co to rozwód, ale mogą okazywać brak akceptacji 

Jak dzieci reagują na rozstanie?

W przedziale wiekowym 3 – 5 lat

• żyje nadzieją, że znów będziecie razem
• ma poczucie, że straciło rodzica, może prowadzić to do agresji wobec rodzica, partnera, rodzeństwa, nauczycielek w przedszkolu 
• wzrasta poczucie opuszczenia 
• może brać nas siebie winę za rozpad waszego małżeństwa 
• może cofnąć się do wcześniejszych etapów rozwoju, kiedy było malutkie i miało pełną opiekę obojga rodziców, może wyrażać to w moczeniu się w nocy, ssaniu kciuka, wzmożonym przytulaniu się 
• może mieć kłopoty z zasypianiem, nocny płacz, lęki 

W przedziale wiekowym 6 – 8 lat

• może przeżywać przytłaczające uczucie smutku – szloch, popłakuje
• tęsknota za rodzicem, który z nim nie mieszka
• może odczuwać lęk przed tym, że straci również tego rodzica, który z nim mieszka
• może okazywać złość na tego rodzica, którego obwinia za rozpad związku
• może czuć presje, że musi wybierać wobec kogo być lojalnym
• liczy, że rodzice zejdą się

W przedziale 8 – 12 lat

• może obwiniać i wyrażać silną złość do rodzica, którego uważa za sprawcę rozwodu. Może odrzucać „złego rodzica”
• może przeżywać głębokie poczucie straty, żalu i bezradności 
• może wstydzić się przed innymi, tego co dzieje się w rodzinie
• może zachowywać się agresywnie wobec rówieśników, nauczycieli i innych osób. Taka agresja jest próbą rozładowania nagromadzonej złości lub karaniem kogoś w zastępstwie winnego rodzica
• może doświadczać różnych dolegliwości takich bóle głowy i brzucha oraz trudności ze snem 
• może mieć problemy z wiarą i pewnością siebie co może skutkować gorszymi wynikami w szkole 

Przedział wiekowy 13 – 18 lat

• może czuć się nadmiernie obciążone emocjonalnym wspieraniem rodzica lub zajmowaniem się młodszym rodzeństwem
• może czuć się zmuszane do podjęcia samodzielnej decyzji, z którym rodzicem chce zostać
• może oczekiwać, że wynagrodzisz mu straty związane z rozwodem, np. materialnie
• może być nieufne wobec ludzi i wobec trwałości związków między nimi 
• może przeżywać chroniczne zmęczenie, może mieć problemy z koncentracją 
• może wycofywać się z kontaktów z rodzicami 

Czego najczęściej obawiają się dzieci, gdy rodzice się rozstają?

• mama, albo tata powiedzą mi, że rozwód jest przeze mnie
• rodzice zaczną się bić, albo krzyczeć na siebie  - zrobią sobie krzywdę
• mój tata powie mi, że nie lubi kiedy jestem z mamą  i odwrotnie
• wyprowadzimy się z domu
• nie będzie moich zabawek
• mama będzie nieszczęśliwa, będzie płakała 

Role, jaki przybierają dzieci wciągnięte w konflikt między rodzicami: 

• Posłaniec – przekazujący wiadomości od jednego rodzica do drugiego 
• Mediator – próbuje tłumaczyć jedno przed drugim, i doprowadzić do zgody między rodzicami 
• Sojusznik i emocjonalna podpora  - jednego rodzica 
• Decydent – którego rodzice się radzą i obarczają odpowiedzialnością za swoje decyzje
• Kozioł ofiarny – kiedy rodzice odreagowują na nim swoje kłótnie i stresy
• Powiernik – kiedy jedno z rodziców traktuje swoje dziecko, jak osobę dorosłą, terapeutę
• Parter w zastępstwie taty/mamy
• Niania do rodzeństwa 
• Sędzia  - kiedy rodzice zmuszają do osądzania, kto miał rację w sporze 
• Uciekinier 

Jak rozmawiać z dzieckiem o rozstaniu?
Podczas rozmowy o rozstaniu ważne jest nie tylko to, co mówimy, ale jak mówimy. Dzieci rozumieją emocje, odczytują naszą mowę ciała. Należy też zwrócić uwagę na wiek i poziom rozwoju emocjonalnego naszego dziecka. Młodszym dzieciom trzeba dać wyjaśnienie proste, jednoznaczne i uczciwe – co nie oznacza wchodzenia we wszystkie dorosłe szczegóły np.: tata zdradził mnie z inną panią. Nie bądźmy sędziami, nie mówmy nieprawdy. Nie róbmy z partnera potwora w oczach dziecka. Pamiętajmy ten partner to ukochany tata, bądź mama dla dziecka, ktoś najważniejszy w ich życiu. 

Jak postępować w trakcie i po rozwodzie (rozstaniu)

• Jeżeli to możliwe, unikajmy sporów sądowych o dziecko, mediacje rodzinne są zdecydowanie bardziej wskazane.
• Odłóżmy na bok urazy osobiste, gdy rozmawiamy z eks o dziecku: Nie musimy się przyjaźnić, ale możemy wypracować rodzaj wzajemnych stosunków, który sprzyja wykonywaniu waszej roli jako matki, ojca, im lepsze między wami psują relacje, tym łatwiej dziecku znieść wasz rozwód i tym lepszym rodzicem będziesz dla swojego dziecka. 
• Nie kłóćmy się w obecności dziecka: Bez względu na wiek dziecka, zawsze przynosi mu to szkody.
• Nie róbmy z dziecka szpiega, czy posłańca: nie rozmawiaj z drugą stroną za pośrednictwem dziecka, nie posługuj się nim, żeby coś uzyskać, ani nie wypytuj go o sytuację osobistą drugiego rodzica. Jeżeli dziecko przekazuje nam informacje od drugiego rodzica, stanowczo odpowiedzmy mu, że chcemy dostawać te informacje bezpośrednio od rodzica, a nie przez dziecko – to ulży dziecku i sprawi, że nie będzie przekłamań, zdejmiemy także odpowiedzialność z dziecka.
• Nie róbmy z dziecka swojego sojusznika w walce z eks  - pamiętajmy dziecko chce kochać was oboje. Nie pytajmy więc kogo z was bardziej kocha, kto jest w jego  życiu ważniejszy, kto lepszy.
• Nie mówmy dziecku, czego mają nie mówić.
• Nie mówmy źle o drugim rodzicu przy dziecku.
• Wciągajmy drugiego rodzica w wychowanie dziecka.
• Rozważnie i taktownie wprowadzajmy nowych partnerów.

Artykuł napisany przez Magdalenę Wilk Społeczną Rzecznik Praw Dziecka Zachodniopomorskiego TPD.